Ngay từ những khoảnh khắc đầu tiên du thuyền trên sông Hoạt, du khách sẽ có được những cảm thức rất quen thuộc nhưng cũng đầy lạ lẫm. Quen bởi khung cảnh đôi bờ sông Hoạt toát lên hồn Việt, mà chúng ta đã từng bắt gặp đâu đó, có thể là trong miền ký ức, trong tâm thức của những người hoài cổ, có thể giống một bức tranh phong cảnh, hay giống trong một bài thơ nào từng đọc. Lạ là bởi cũng cảnh ấy, nhưng được nhìn bằng con mắt của một khách lãng du, ngồi trên thuyền, xuôi theo dòng sông mênh mang ngắm nhìn,… ắt hẳn sẽ dậy lên những xúc động khôn nguôi. Những ruộng Cói xanh mướt một màu, những lũy tre trải dài tít tắp, những mái nhà tranh đạm bạc thấp thoáng sau những gốc cây già, những cánh chim chấp chới bay ríu rít gọi nhau về tổ, những người thuyền chài thả lưới buông câu,… đó chẳng phải là làng quê Việt, là hồn quê tự ngàn xưa còn lại hay sao? Chỉ bình dị vậy thôi, nhưng chắc chắn du khách sẽ bồi hồi như được dẫn lối về miền cổ tích, về với ngày xửa ngày xưa trong tâm khảm mỗi người!

Xuôi thuyền theo dòng sông Hoạt, ta sẽ đến với Cửa Thần Phù, nơi vẫn được dân gian nhớ đến qua câu ca dao: Lênh đênh qua cửa Thần Phù/Khéo tu thì nổi vụng tu thì chìm.

Đến cửa Thần Phù, ta như được sống lại một thời hào hùng của cha anh thưở trước, thấy được hào khí Đông A chảy trong huyết quản. Sóng nước cuồn cuộn chảy như dòng thời gian vô tận trôi, sông Hoạt mênh mông vẫn là một chứng tích thiêng liêng về một thời cha ông đi khai hoang mở cõi. Sử xưa có ghi, cửa Thần Phù là một cửa ngõ quan trọng từ Bắc vào Nam theo đường Thủy. Thế nhưng nơi đây sóng to gió dữ, quan quân khó lòng đi qua. Vua quan Đại Việt đi đánh Chiêm Thành qua đây, đều phải thắp hương cầu khấn đất trời, sông núi,… mới có thể bình yên dẹp loạn. Đất trời vần vũ, bao biến thiên, thăng trầm lịch sử đã trôi qua, Thần Phù hôm nay đã hiền hòa hơn, lòng sông nay đã hẹp dần không còn mênh mông như thưở trước, nhưng Thần Phù vẫn mãi là chứng tích lịch sử quan trọng về một thời kỳ anh hùng dựng nước và giữ nước của cha ông.

Rời Cửa Thần Phù, Hoạt giang sẽ dẫn du khách đến với chùa Trúc Lâm, một ngôi chùa nhỏ ẩn mình giữa bốn bề sông núi.Chùa nằm sâu trong thung lũng, khuất sau những dãy núi cao. Để đến được chùa Trúc Lâm, du khách phải men theo đường mòn, qua những dãy đá sắc nhọn,… thế nhưng không uổng công lặn lội, Trúc Lâm chào đón du khách bằng sự trầm mặc, khiêm nhường, toát lên nét thanh tịnh, đến đây, du khách sẽ thấy lòng thư thái, nhẹ nhàng hơn. Những chú Sóc chuyền cành nhẩy nhót vui tươi, hoa Đại rải đầy lối đi thơm ngát, trái Bưởi vàng ươm, tươi rói chín mọng trên cây, bạt ngàn màu xanh của lá, của trời, màu vàng của những cánh hoa dại. Trúc Lâm thử lòng du khách bằng chặng đường xa, nhưng đổi lại sẽ tặng cho những ai thành tâm đến với ngôi chùa này, bằng sự an lạc trong tâm hồn.

Chia tay Trúc Lâm tự, Hoạt giang lại dẫn du khách đến với Bia Thần – một chứng tích lịch sử thiêng liêng, nơi ghi nhận sự tài hoa, khả năng chinh phục thiên nhiên của cha ông. Sừng sững trên vách núi đá là một chữ Thần bằng tiếng Hán. Chiều ngang của chữ Thần khoảng 1m, chiều dài cao 2m. Dù đã có nhiều nghiên cứu nhưng cho đến nay, vẫn chưa thể xác định được chữ Thần chính xác được khắc vào thời gian nào. Có ý kiến đó là bút tích của vua Lê Thánh Tông, cũng có ý kiến lại cho rằng đó là bút tích của chúa Trịnh Sâm lưu lại, bởi có sáu chữ Hán được khắc chìm bên cạnh bia là: Nhật Nam nguyên chủ đặc sai – chính là bút hiệu của chúa Trịnh thường viết trong các tác phẩm của mình. Dù không thể xác định chính xác ai là tác giả của chữ Thần, nhưng đứng trước một tuyệt tác như vậy, du khách sẽ không khỏi trầm trồ ngưỡng tài năng của các bậc tiền nhân. Đá núi cheo leo, sừng sững, sông nước mênh mông cuồn cuộn sóng, vậy mà người xưa đã khéo léo điêu khắc nét chữ tài hoa. Chữ Thần trên vách đá, vẫn hiên ngang giữa đất trời, mặc cho mưa gió bào mòn, mặc cho thời gian vần vũ, mãi là một minh chứng xác đáng nhất về tài năng, trí tuệ của người Việt Nam tự ngàn xưa. Đã có nhiều nghi vấn rằng chữ Thần là do người hiện đại dùng máy khắc nên, bởi người xưa chỉ có các công cụ thô sơ, sao có thể tạo nên một tuyệt tác giữa núi đá cheo leo và sông nước mênh mông như vậy. Nhưng bằng các khảo cứu khoa học, bằng sự rêu phong thời gian còn in đậm dấu vết trên vách đá, đã chứng minh được sự trường tồn của chữ Thần với thử thách thời gian.

Bên bờ sông Hoạt còn có tượng Lã Vọng Câu Cá, dựa theo tích xưa Lã Vọng Câu Cá đợi thời bên Trung Hoa. Hiên ngang giữa đất trời, sông núi là hình ảnh một người ngồi trên đỉnh núi cao, tay cầm chiếc cần câu, khuôn mặt toát lên sự an nhiên thế tục. Tượng cao và to như người thật, nổi bật trên đỉnh núi thuộc địa phận xã Nga Thiện. Đây thực sự là một kỳ tích của thiên nhiên.

Nét độc đáo trên chuyến du thuyền xuôi dòng Hoạt giang, không chỉ ở sự bình yên của cảnh quan đôi bờ sông Hoạt, cũng không phải chỉ ở những kỳ quan thiên nhiên tự ngàn xưa còn lưu lại, mà chính là ở sự giải phóng tâm hồn của bản thân du khách. Đặt chân xuống thuyền là lúc du khách tự thưởng cho chính mình một ngày nghỉ ngơi, không vướng bận lo toan, cạnh tranh, mọi muộn phiền, thị phi buông trôi theo dòng nước. Thức ăn của du khách có thể do chính du khách tự chuẩn bị, hoặc cũng có thể đặt những món đặc sản Nga Sơn như: Dê ủ trấu, Gỏi Nhệch,… Nhà hàng sẽ cho người đi theo để phục vụ món ăn trên thuyền cho các khách quan. Thú vị hơn nữa du khách có thể ghé vào nhà dân sinh sống ven sông Hoạt. Họ là những hộ dân cư đi khai khẩn kinh tế ở những khu vực vùng sâu vùng xa. Đời sống nơi đây hãy còn thiếu thốn, nhưng tình người vô cùng nồng hậu. Vào mùa mưa, người dân còn có thể chiêu đãi du khách món Ốc núi Nga Sơn do chính họ vừa lên núi bắt về. Cùng nhổ những củ sả thơm, hái ít lá chanh trong vườn, ngồi bên khói bếp cay cay luộc Ốc, hay tự tay ra vườn chọn những quả Bưởi chín mọng, vàng ươm… quả là một thú vui quê kiểng nhưng dân dã chan hòa tình người biết bao.

Du lịch nghỉ dưỡng sông Hoạt đang là một trong những điểm đến hấp dẫn trong đề án phát triển ngành công nghiệp không khói tại Nga Sơn. Đồng chí Mai Đình Hiếu – Phó chủ tịch UBND huyện Nga Sơn cho hay “Sông Hoạt là một trong những điểm du lịch mang đậm giá trị lịch sử cũng như cảnh quan thiên nhiên vô cùng hấp dẫn. Trong thời gian tới, huyện Nga Sơn sẽ tích cực đầu tư, cải tạo, khai thác mô hình du lịch nghỉ dưỡng này để có thể phục vụ nhu cầu du lịch của du khách nhiều hơn nữa”. Hi vọng, du lịch sông Hoạt sẽ càng ngày càng mở rộng và phát triển, thu hút được sự quan tâm của du khách từ nhiều miền đất nước, để các di tích lịch sử và cảnh quan thiên nhiên được trân trọng đúng với giá trị vốn có.

Ngô Mai Nga

Trung tâm văn hóa huyện Nga Sơn